Teatr Paschalny Fiodora Dostojewskiego. O wątkach misteryjnych braci Karamazow i ich wizjach scenicznych

Rozprawa Teatr paschalny Fiodora Dostojewskiego. O wątkach misteryjnych „Braci Karamozow” i ich wizjach scenicznych wychodzi od zagadnień ogólnych, takich jak: związki Dostojewskiego z teatrem (rozdział Dostojewski i teatr), teatralizacja świata powieściowego i aktorska „natura” bohaterów Dostojewskiego oraz problem adaptacji teatralnej (rozdział Teatr w powieści – powieść w teatrze). Rozdział „Bracia Karamazow” jako powieść misteryjna podejmuje złożony problem misteryjności (misteryjnej natury) ostatniego dzieła autora Biesów. Religijna metaforyka utworu Dostojewskiego pozwala uchwycić elementy, które tworzą teatr misteryjny we wnętrzu powieści. Należy jednak podkreślić, że nie chodzi tu o wskazanie cech typowych dla średniowiecznego gatunku, ale raczej o odnalezienie takiego „teatralnego” sposobu budowania rzeczywistości powieściowej, który jest równoznaczny z „odgrywaniem” przez bohaterów paschalnych wydarzeń. (…). W teatrze paschalnym Dostojewskiego bohaterowie przechodzą (gr. słowo „pascha” oznacza właśnie „przejście”) ze śmierci do życia, uczestniczą w tajemnicy Krzyża i Zmartwychwstania. (…).

Prezentowania rozprawa próbuje przekazać nie tylko paschalność rozgrywających się w powieści wydarzeń, ale stara się przyjrzeć tym wizjom scenicznym, które zmagają się z religijną naturą powieści Dostojewskiego, próbują ją ujawnić i zgłębić. Każdy z rozdziałów (…) buduje jak gdyby podwójne widzenie: literackie i teatralne.

W pracy uwzględniam przede wszystkim współczesne inscenizacje Braci Karamazow, które miałam możliwość oglądać wielokrotnie. Niekiedy świadomie nie włączam do ich interpretacji widzianych przeze mnie spektakli (pomijam na przykład Kilka zdarzeń z życia braci Karamazow Zaleskiego czy Inkwizytora Kobrzyńskiego). Czasem odwołuję się do przedstawień znanych mi jedynie z omówień i materiałów archiwalnych (np. Bracia Karamazow Niemiriowicza-Danczenki czy Apocalypsis cum figuris Grotowskiego). Ponieważ w przedstawieniach powstałych na motywach Braci Karamazow interesuje mnie sposób potraktowania wątków religijnych powieści, wybieram do interpretacji te spektakle, które podjęły teatralną lekturę tych wątków, tworząc nierzadko oryginalne wizje-obrazy sceniczne.

Ze wstępu autorki.