Polskie Tradycje Ezoteryczne 1890–1939 – tomy I – V

Intencją autorów zbioru Polskie Tradycje Ezoteryczne 1890–1939 było stworzenie bazy, przede wszystkim faktograficznej, odnoszącej się do najważniejszych aspektów działalności polskich przedwojennych środowisk ezoterycznych. Tomy te stanowią pewną ideową całość i dlatego warto je czytać w ustalonej kolejności, chociaż każdy można traktować również jako odrębne studium przypadków, zgrupowanych według określonych cech wspólnych.

Pierwszy tom, Teozofia i antropozofia, poświęcony został historii dwóch największych stowarzyszeń ezoterycznych na ziemiach polskich – Towarzystwa Teozoficznego i Towarzystwa Antropozoficznego. Autorzy tych prac – Izabela Trzcińska (AGH w Krakowie), Agata Świerzowska (UJ) i Józef Szymeczek (Uniwersytet w Ostrawie) oraz Monika Rzeczycka (UG) i Katarzyna Arciszewska -Tomczak (UG) podjęli próbę zrekonstruowania polskich dziejów tych formacji do 1939 r., wpisując je w międzynarodowe konteksty.

Drugi tom, Formacje, ludzie, idee, obejmuje dwie części. W pierwszej, pióra Anny Mikołejko (UW), został przedstawiony intelektualny krajobraz polskiego spirytyzmu i mediumizmu. W drugiej znalazło się dziesięć szkiców badawczych autorstwa Agaty Świerzowskiej, Anny Mikołejko, Izabeli Trzcińskiej, Przemysława Sieradzana (UG) i Jarosława Tomasiewicza (UŚ), Moniki Rzeczyckiej oraz Renaty Wieczorek poświęconych wybranym postaciom prominentnych polskich ezoteryków działających poza głównymi ugrupowaniami, którzy odegrali ważną rolę w procesie rozwoju ruchów alternatywnej duchowości w kulturze polskiej, zarówno w okresie objętym badaniami, jak i w czasach powojen-nych. Zostały tutaj przywołane sylwetki Mieczysława Geniusza (1853–1920), Józefa Chobota (1875–1942), Wincentego Lutosławskiego (1873–1954), Józefa Świtkowskiego (1876–1942), Agnieszki Pilchowej (1888–1945) i Stefana Ossowieckiego (1877–1944), Franciszka Augustyna Prengla (1899–1944) wraz z innymi astro-logami międzywojnia, a także Jana Hadyny (1899–1971), Włodzimierza Tarły-Mazińskiego (1889–1967), Błażeja Włodarza (1896–1979) i Lucjana Mariana Freytaga (1883–1967). Jak wszelkie tego rodzaju wybory, i ten nie objął całości złożonego i zindywidualizowanego zjawiska polskiego ezoteryzmu, przywołane postacie pozostają jednak reprezentatywne dla polskiej recepcji tego fenomenu kulturowego.

Pierwszy i drugi tom kończą omówienia prasy oraz wybranych wydawnictw ezoterycznych związanych z przedstawionymi formacjami lub postaciami, przygotowane przez Urszulę Patocką-Sigłowy (UG).

Trzeci tom, Masoneria, poświęcono polskiemu wolnomularstwu w okresie od połowy XIX w. do 1939 r. Tadeusz Cegielski (UW) i Monika Rzeczycka (UG), autorzy zamieszczonych w tym tomie studiów, zaproponowali ujęcie masonerii w kontekście badań nad ezoteryzmem, dopełniając tym samym rekonstrukcję różnorodnych ruchów i koncepcji związanych z dziejami alternatywnej duchowości na ziemiach polskich.

Ostatni tom tej edycji, Źródła i dokumenty, zawiera teksty, które uzupełniają prezentowane studia. Najczęściej są to materiały wcześniej niepublikowane lub trudno dostępne. Dodać trzeba, że ich wybór był wyjątkowo trudny – w imponującym pod względem objętości i zawartości zbiorze archiwaliów pozyskanych podczas badań należało wskazać nie tylko najważniejsze dokumenty statutowe czy teksty programowe, lecz także materiały możliwie najpełniej ilustrujące wielowymiarowość polskiego ezoteryzmu. W każdym przypadku było ich znacznie więcej niż miejsca, którym dysponowaliśmy.

Angielski, piąty tom, Polish Esoteric Traditions... zawiera rekonstrukcję polskich koncepcji ezoterycznych, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych. Ze względu na rozbieżność i niejednoznaczność wielu z tych źródeł, ich opracowanie i wybór najbardziej reprezentatywnych osób w tej dziedzinie wraz z propagowanymi przez nich ideami stanowił bardzo trudne zadanie. Autorzy poczynili jednak starania by rzucić światło na typowe polskie fascynacje ezoteryzmem, kim byli ich najsławniejsi animatorzy, i które z tych tematów przetrwały wojnę.